De Nederlandsche Bank publiceert regelmatig data over het bedrag dat Nederlandse huishoudens in AEX-aandelen hebben belegd. Begin januari concludeerde de VEB dat particuliere beleggers flink anders beleggen dan het marktgemiddelde. Zo zitten zij bijvoorbeeld relatief zwaar in Shell, wat er in 2022 voor zorgde dat Nederlandse huishoudens qua rendement de AEX versloegen.

Nederlanders beleggen tegen de stroom in
Het blijkt dat Nederlandse particulieren niet alleen veel in Shell beleggen, maar dat ze dit aandeel ook en masse verkochten in 2022. In totaal onttrokken beleggers 1,7 miljard euro aan hun beleggingen in Shell, terwijl dat belang eind december 2021 nog 4,7 miljard waard was. Dat is een netto verkoop van 36 procent van het oorspronkelijke belang.

De verklaring is dat het aandeel goed rendeerde. Ook andere aandelen die goed rendeerden konden rekenen op verkopende particuliere beleggers. Aandelen die zakten, zoals Just Eat Takeaway, konden rekenen op extra aankopen van particulieren.

Rendement versus netto extra inleg particuliere beleggers 2022

Bron: Berekeningen VEB op basis van data van DNB en Bloomberg. Inleg en onttrekkingen zijn netto-aankopen afgezet tegen het bedrag dat begin van het jaar belegd was in het betreffende aandeel.

De bovenstaande grafiek betreft de totalen voor het jaar. Maar ook op maandbasis is dat patroon te zien. Zo waren er drie maanden dat Shell zakte (ten opzichte van de maand ervoor) en in twee daarvan kochten beleggers netto aan. Er zit een duidelijke trend in de onderstaande grafiek:

Shell rendement en aankopen particulieren per maand

Bron: DNB, bloomberg. Elk datapunt vertegenwoordigt een maand in 2022. x-as: rendement aandeel. y-as: extra inleg (of onttrekkingen)

Nog extremer is het patroon in het aandeel Just Eat Takeaway. Dat zakte vorig jaar hard weg en Nederlandse particulieren kochten flink meer bij. Maar in elk van de drie maanden dat het aandeel steeg, verkochten beleggers toch. Het hoeven natuurlijk niet dezelfde beleggers te zijn die de ene maand kopen en de volgende maand verkopen, maar het gedrag van de groep als geheel is helder.

Ook Just Eat Takeaway ziet scherpe uitslagen

Bron: DNB, bloomberg. Elk datapunt vertegenwoordigt een maand in 2022. x-as: rendement aandeel. y-as: extra inleg (of onttrekkingen)

Ook andere populaire aandelen in de portefeuilles van beleggers laten hetzelfde patroon zien. Wel is het zo dat er in stabiele aandelen, zoals Unilever, minder gehandeld lijkt te worden.

Bron: DNB, Bloomberg. Elk datapunt vertegenwoordigt een maand in 2022. x-as: rendement aandeel. y-as: extra inleg (of onttrekkingen)

Het onderliggende patroon is duidelijk: particuliere beleggers kopen als de koersen dalen en verkopen als ze stijgen. Het lijkt misschien onlogisch dat koersen dalen als er zoveel wordt bijgekocht, maar bedenk dat (Nederlandse) particuliere beleggers maar een fractie uitmaken van het totale aandeelhoudersbestand. Zo varieert het aandeel van Nederlandse particuliere beleggers in bekende AEX-fondsen als ASML, Shell, Unilever, ING en Philips maar tussen de 1 en 5 procent. De tegenpartijen bij de meeste transacties zijn waarschijnlijk institutionele partijen zoals beleggingsfondsen en pensioenfondsen.

Kopen als koersen dalen lijkt slim (laag kopen, hoog verkopen) maar dat is het lang niet altijd. Het kost zelfs rendement dat de eerdergenoemde institutionele partijen vervolgens opstrijken. En dan hebben we het nog niet over de transactiekosten van het heen-en-weer handelen dat sommige beleggers doen.

Het momentum-effect rendeert
Op de aandelenmarkten zijn er verschillende belangrijke factoren die op hoog niveau het rendement van groepen aandelen kunnen bepalen. Zo gaan waarde-aandelen bijvoorbeeld vaak samen omhoog en omlaag en hetzelfde geldt voor aandelen met een hoge (of juist lage) bèta*. Er is nog een dergelijke factor en dat is die van momentum.

Het is een bekend gegeven dat aandelen die over de periode van een jaar gestegen (of gedaald) zijn, in zekere mate met elkaar meebewegen. Op lange termijn doen de momentumaandelen (die stegen) het de 12 maanden erna over het algemeen beter dan de rest. Dit is in verschillende wetenschappelijke onderzoeken aangetoond. De gezaghebbende Amerikaanse professor Kenneth French houdt zelfs een database bij met de factoren waaruit valt af te lezen dat in ontwikkelde markten de momentumfactor vaak voor positieve rendementen zorgde.

Met die data is te achterhalen dat in ontwikkelde markten beleggers sinds 1991 zo’n 12 procent per jaar konden verdienen met (large cap) momentumaandelen, terwijl aandelen met matig momentum amper meer dan zes procent rendeerden.

Ook in de AEX in 2022 was een soort van momentum-effect zichtbaar. Beleggers die vanaf eind januari steeds het aandeel kochten dat die maand het hardst gedaald was (en dat een maand vast hielden), verloren daar tot eind december 32 procent op. Beleggers die juist het aandeel kochten dat die maand daarvoor het meest steeg, verloren minder dan 1 procent en deden het daarmee beter dan de AEX.

Dit simpele gegeven wil natuurlijk niet zeggen dat dit in 2023 wederom zal gebeuren of dat het een slimme strategie is om steeds het meest gestegen aandeel te kopen. De markt verandert continu en een dergelijke momentumstrategie kan ook maanden of jaren achtereen slechter presteren dan de index.

Verklaring voor het rendement 
Dat momentumbeleggen op lange termijn werkt, is te verklaren door het tegendraadse gedrag van die particuliere beleggers. De conventionele uitleg van het momentumeffect is dat beleggers te langzaam reageren op nieuwe informatie. Shell is een goed voorbeeld van een bedrijf waar het vorig jaar goed mee ging, waardoor de koers steeg. Als een (irrationele) belegger vervolgens (louter op basis van de gestegen koers) op de verkoopknop drukt, dan remt dat de koersstijging een beetje.  

Maar na verloop van tijd stappen -volgens de theorie- genoeg (rationele) beleggers in het aandeel waardoor de koers toch naar de onderliggende fundamentele waarde toe groeit.   

Momentumbeleggen leverde in het verleden dus extra rendement op, maar veel beleggers doen nu het omgekeerde door winnaars te verkopen en verliezers te kopen. Beleggers die zichzelf herkennen als zo een anti-momentumbelegger en in hun portefeuille voor dit gedrag willen compenseren, kunnen dat eenvoudig doen door bijvoorbeeld ETF’s van Xtrackers of iShares aan te schaffen op de MSCI World Momentum index. Veruit het grootste deel van de portefeuilles van deze ETF’s zit momenteel in de sectoren gezondheidszorg, energie (olie) en financials.

* De bèta geeft aan hoe volatiel een bepaald aandeel is ten opzichte van de referentie-index. Een bèta kleiner dan 1 geeft dus aan dat het aandeel minder sterk stijgt of daalt dan de markt. Een bèta hoger dan 1 geeft aan dat het aandeel sterker stijgt of daalt ten opzichte van de markt.